Logo van Gemeente Culemborg dat doorverwijst naar de homepage van Gemeente Culemborg

Het proces van ombuigen en bezuinigen

Culemborg heeft jarenlang geïnvesteerd om de stad te maken tot wat die nu is. En we hebben nog veel meer plannen om de stad mooier te maken. Tegelijkertijd is er ook geld nodig voor renovatie/nieuwbouw van scholen, onderhoud van sportaccommodaties en duurzaamheid. Bovendien moeten we rekening houden met gevolgen van de vergrijzing. Voor al deze investeringen is er te weinig geld. Zeker als de bijdrage van het Rijk kleiner wordt (vanaf 2026). We moeten dus zoeken naar mogelijkheden om taken anders te doen, samen te voegen of niet meer te doen.

Sparen voor later

Sparen voor later had jarenlang geen aandacht. Er waren teveel plannen voor de stad. Die konden worden betaald met gelden van het Rijk of uit reserves. Het huidige college wil liefst ook alle ambities waarmaken. Maar het ziet ook dat er dan op de langere termijn problemen gaan ontstaan. Daarom brengt dit college nu eerst het ‘huishoudboekje’ op orde. Uitgaven en inkomsten worden in evenwicht gebracht. 

Langdurig financieel gezond

Om dat te bereiken moeten we kritisch kijken naar alle taken, verantwoordelijkheden en nieuwe plannen. Veel taken van de gemeente zijn wettelijk verplicht: kunnen we die efficiënter uitvoeren? En de niet-wettelijke taken, zijn die werkelijk nodig? Of kunnen we deze ook als stad dragen? Bij elke nieuwe ontwikkeling vragen we ons kritisch af of die nú moet. Het doel is om de gemeente langdurig financieel gezond te krijgen.

Kadernota

In de Kadernota 2025-2028 die op 30 mei naar de gemeenteraad is gegaan, doet het college een voorstel om tot een sluitende begroting te komen. Er is goed gekeken of taken anders kunnen worden gedaan, of zelfs niet. Wethouder Mischa Peters: “Het waren geen makkelijke keuzes, want alles is waardevol voor de stad en haar inwoners. Bij elke keuze is gekeken of Culemborg nog wel de levendige, zorgzame, veilige en toekomstbestendige vrijstad blijft die onze stad uniek maakt. De ombuigingen mogen zo min mogelijk gevolgen hebben voor kinderen en jongeren. En de maatregelen moeten de kwetsbare inwoners zo min mogelijk raken. Ik ben opgelucht dat dit gelukt is. De grootste bezuiniging die mogelijk is, zit in de voornemens en ambities.”

Het gaat vooral om plannen die dit college had geformuleerd en die nog niet zijn uitgevoerd. Kunnen deze later worden uitgevoerd, of in verschillende fases? Of voorlopig worden uitgesteld totdat er weer meer geld beschikbaar is? De gemeente kijkt ook naar besparingen in de eigen organisatie. En naar eigen vastgoed: is het wel nodig om deze gebouwen in eigen beheer – en met eigen kosten – te hebben? Andere ombuigingen gaan over het stoppen of verminderen van subsidies of activiteiten. Ook kijkt de gemeente of de inkomsten omhoog kunnen. Zo kunnen onze parkeertarieven gelijk worden gemaakt aan die in de regio. Het sluitstuk van de kadernota is de ozb. Als alle maatregelen niet voldoende zijn om de noodzakelijke kosten te kunnen betalen, dan moeten we de ozb verhogen. Want het college vindt het niet reëel en ook niet verantwoord om nu snel nog meer om te buigen omdat het Rijk ons al volgend jaar minder inkomsten geeft. De verhoging van de ozb wordt alleen maar doorgevoerd als het echt nodig is.

Op donderdag 4 juli heeft de gemeenteraad de kadernota 2025-2028 vastgesteld (inclusief Voorjaarsrapportage 2024. Hier ging een lang debat aan vooraf, waarin onder andere de bezuinigingen op KEC, de beleidsmonitor, speelvoorzieningen, de kinderboerderij, Jobhulp, de binnenstadsregisseur en de bloembakken in de binnenstad ter sprake kwamen. Uiteindelijk is de kadernota zonder wijzigingen vastgesteld. Wel zijn er verschillende moties aangenomen. Zo is het college gevraagd om met Werkzaak te overleggen over de inzet van Jobhulp, om de volkstuinen niet te betrekken in de ombuigingsopdracht over het gemeentelijk vastgoed, en om een denktank in te stellen voor de toekomst van de kinderboerderij.

Van de ombuigingen die in de kadernota staan, worden de budgetten aangepast in de Begroting 2025-2028 (zomer 2024). In de begroting staat ook hóe we de ombuigingen realiseren. Het finale besluit over de Begroting 2025-2028 – en de ombuigingen voor het komende jaar – neemt de raad op 9 november aanstaande. De stukken zijn te vinden bij de raadsinformatieexterne-link-icoon.

Participatie

Veel ombuigingen zijn ingewikkeld en abstract. Het is bepaald geen lijstje dat je kunt afvinken wel/niet doen; er is veel achtergrondinformatie nodig. Daarom kijkt eerst de raad naar mogelijkheden, als vertegenwoordiger van de stad. Bij de mogelijkheden kijken we ook naar de voorstellen die inwoners vier jaar geleden hebben gedaan. Er is toen een uitgebreid gesprek met de stad geweest over mogelijke bezuinigingen. De uitkomsten zijn nuttig en die nemen we mee in het huidige denkproces. Als in hoofdlijnen duidelijk is hoe we kunnen ombuigen, vragen we inwoners om mee te denken over de invulling. Dat zal na de zomer zijn.

Langdurig proces

De veranderingen zijn niet van de ene op de andere dag doorgevoerd. Onze spaarrekening is ook niet ineens gevuld. Met een structureel andere aanpak zorgen we dat onze gemeente financieel gezond is en blijft. We spreken van ombuigingen en niet van bezuinigingen, omdat het niet alleen over dit laatste gaat. We moeten processen anders inrichten, projecten integreren, partners in de stad integraal bevragen en andere wijzigingen doorvoeren. En echt niet alleen ‘met de kaasschaaf’ alles een stukje goedkoper maken. Zijn de ombuigingen noodzakelijk? Ja. Is dit erg? Nee. Culemborg heeft een sterke basis en die blijft. We moeten alleen scherpere  keuzes maken. Stabiel vooruit dus.

Contact

Vragen over het proces van ombuigingen kunt u mailen naar ombuigingen@culemborg.nl.

Planning

2023

Vorig jaar kondigden we voor het eerst aan dat we keuzes moeten maken. Daarna is gewerkt aan een sluitende begroting voor 2024, die de raad in september heeft goedgekeurd. Vervolgens hebben alle afdelingen van de gemeente álle opties in kaart gebracht om te kunnen sturen op geld (oktober-januari). Eigenlijk hebben we van alle activiteiten gekeken of hierop bezuinigd kan worden. Dit betekent absoluut niet dat we dit ook gaan doen. We maken eerst een afwegingskader van wat we belangrijk vinden: welke stad willen we zijn en waarop mag dan juist niet worden bezuinigd? We spreken van ombuigingen, omdat het niet alleen om bezuinigingen gaat. Soms kan een proces efficiënter, soms kunnen inkomsten omhoog, soms kan er inderdaad bezuinigd worden. Alle maatregelen tezamen moeten ertoe leiden dat we geld vrijmaken om onderhoud te plegen én nieuwe projecten te kunnen doen. Dit gaat om miljoenen euro’s.

Januari 2024

Beeldvormende raad over de financiële conditie van de gemeente en een schets van het proces: hoe komen we tot de ombuigingen?

Februari

Eerste inhoudelijke en interactieve bespreking met de raad over de mogelijke ombuigingen, opgaven en voornemens.

Maart

Verdere uitwerking van het afwegingskader. Dit afwegingskader is een hulpmiddel voor  de raad om keuzes te kunnen maken.

(Financiële) uitwerking van een aantal ombuigingsmogelijkheden.

April

18 april - Afwegingskader in de raad: het college stelt een afwegingskader voor aan de raad waaraan de mogelijke keuzes worden getoetst.

25 april - Beeldvormende bijeenkomst met de raad over de inventarisatie van de mogelijkheden tot ombuigingen. De inventarisatie (lijsten A en B)  is te vinden bij de raadsinformatie op: Culemborg.bestuurlijkeinformatie.nlexterne-link-icoon.

Mei/Juni

Uitwerking van de ombuigingsmogelijkheden.

Opstellen van de kadernota 2025, waarin de eerste ombuigingen zichtbaar zijn.

Juli

Vaststellen kadernota 2025.

2e helft 2024

Na de zomer krijgen de ombuigingen voor de langere termijn vorm. Dat is ook het moment om in gesprek te gaan met inwoners en organisaties over verschillende keuzes.

Begrippenlijst

Accres

Gemeenten hebben verschillende inkomstenbronnen om de uitgaven voor hun taken te financieren. Een hele belangrijke bron is het gemeentefonds. De hoogte van het bedrag dat de gemeente krijgt uit het gemeentefonds is gekoppeld aan de rijksuitgaven. De jaarlijkse toe- en afname van het bedrag dat een gemeente uit het gemeentefonds krijgt, wordt het accres genoemd.

Algemene dekkingsmiddelen

Inkomsten van een gemeente waarvoor geen bestedingsdoel is bepaald. Een gemeente kan de algemene dekkingsmiddelen dus vrij besteden. Dit geldt niet voor specifieke dekkingsmiddelen.

Algemene reserve

Het vrij besteedbare eigen vermogen van de gemeente. Dit vormt een buffer voor financiële tegenvallers. Naast de algemene reserve zijn er ook bestemmingsreserves. Dat zijn reserves waaraan de gemeenteraad al een bestemming heeft gegeven.

Begroting

De gemeente krijgt veel geld binnen en moet ook veel betalen. Daarom maken we elk najaar een overzicht van alle uitgaven en inkomsten die we het volgende jaar denken te hebben. Dat is de begroting. In de begroting staat wat we willen bereiken, hoe we dat willen doen en wat het kost.

Baten

Winst, voordeel, iets dat helpt.

BBV

Het Besluit Begroting en Verantwoording gemeenten (BBV) beschrijft de regels waaraan onder andere de begroting van een gemeente moet voldoen. Kijk ook op wetten.nlexterne-link-icoon.

Bedrijfsvoering

Bestuur, directie, leiding, manier waarop processen in een organisatie gaan.

Beleid

Aanpak, afspraken, doelen voor, ideeën voor, manier waarop je iets regelt en leidt, regels.

Exploitatielasten

Alle jaarlijkse kosten van kapitaalgoederen die terug te vinden zijn op de begroting. Daarbij gaat het om afschrijvingen, rentekosten, onderhoudskosten, kosten om risico's te dekken en overheadkosten.

Fiscaal

Betreft de belasting.

Gemeenschappelijke regelingen

Een samenwerkingsverband tussen overheidsorganisaties dat op grond van de Wet Gemeenschappelijke Regelingen is opgericht. Voorbeelden zijn Werkzaak, Avri en BWB.

Gemeentefonds

Een hele belangrijke inkomstenbron is het gemeentefonds. Dit is geld dat gemeenten krijgen van de Rijksoverheid. Hiermee betalen gemeenten een deel van hun uitgaven. Gemeenten bepalen zelf waaraan ze dit geld besteden. Zij moeten dit wel uitleggen aan de gemeenteraad. Hoeveel geld gemeenten uit het gemeentefonds krijgen, hangt af van hun kenmerken en belastingcapaciteit. De verwachting is dat gemeenten vanaf 2026 veel minder geld krijgen van de Rijksoverheid.

Jaarstukken

Een (korte en bondige) terugblik op het afgelopen jaar. In de begroting heeft de gemeente aangegeven wat ze gaat doen. In de jaarstukken vertelt de gemeente wat ze wel en niet heeft gedaan. De jaarstukken bestaan uit een Jaarverslag (vooral programma’s en paragrafen) en de Jaarrekening (cijfers).

Kapitaalgoederen

Spullen die de gemeente nodig heeft om de diensten en goederen die zij levert aan inwoners, te kunnen produceren. Daarbij gaat het om grotere zaken zoals wegen, riolering, water, groen en gebouwen.

Kadernota

In de kadernota staat welke plannen er de komende jaren zijn en hoe die worden betaald.

Lasten

Kosten, uitgaven.

Lokale heffingen

Lokale heffingen zijn een soort gemeentelijke belasting. Voorbeelden van heffingen zijn de rioolheffing of de afvalstoffenheffing. Het geld dat gemeenten met heffingen ophalen, moeten ze gebruiken om de kosten te dekken van datgene waarvoor ze in rekening worden gebracht. Dus: afvalstoffenheffing moet worden gebruikt om de vuilnisophaal goed te regelen. Dit is anders dan bij de algemene belastingen, zoals parkeerbelasting of onroerendezaakbelasting, die de gemeente breed kan inzetten. Heffingen worden ook wel rechten, tarieven of leges genoemd.

Meicirculaire

Gemeenten krijgen jaarlijks een bedrag van de overheid uit het gemeentefonds. In de meicirculaire staat om hoeveel geld het gaat en wat de verdeling is.

Najaarsnota

Aanpassing van financiële plannen uit de begroting van dit jaar.

Overheadkosten

Alle kosten die samenhangen met de sturing en ondersteuning door medewerkers.

P&C (= planning & control)

De jaarlijks terugkerende werkzaamheden die samenhangen met het opstellen, bespreken, bewaken, verifiëren van budgetten. De perspectiefnota, begroting, voortgangsrapportages en de jaarrekening zijn onderdeel van deze cyclus.

Specifieke dekkingsmiddelen

Specifieke dekkingsmiddelen zijn inkomsten voor de gemeente die met een bepaald programma samenhangen. Daaronder vallen bijvoorbeeld inkomsten van het Rijk met een bepaald bestedingsdoel, de riool- en afvalstoffenheffing en opbrengsten voor het verstrekken van paspoorten.

Treasury

Alle activiteiten van de gemeente die gaan over beheer van het  geld, financiering, beleggingen, dividenten etc. 

Voorjaarsnota

Wat gaan we het komende jaar doen? En wat gaat dat kosten? Het college vertelt dat in de voorjaarsnota. De gemeenteraad neemt een besluit over deze plannen. Daarna werkt het college de plannen uit in de begroting.