Het proces van ombuigen en bezuinigen
Sparen voor later
Sparen voor later had jarenlang geen aandacht. Er waren teveel plannen voor de stad. Die konden worden betaald met gelden van het Rijk of uit reserves. Het huidige college wil liefst ook alle ambities waarmaken. Maar het ziet ook dat er dan op de langere termijn problemen gaan ontstaan. Daarom brengt dit college nu eerst het ‘huishoudboekje’ op orde. Uitgaven en inkomsten worden in evenwicht gebracht.
Langdurig financieel gezond
Om dat te bereiken moeten we kritisch kijken naar alle taken, verantwoordelijkheden en nieuwe plannen. Veel taken van de gemeente zijn wettelijk verplicht: kunnen we die efficiënter uitvoeren? En de niet-wettelijke taken, zijn die werkelijk nodig? Of kunnen we deze ook als stad dragen? Bij elke nieuwe ontwikkeling vragen we ons kritisch af of die nú moet. Het doel is om de gemeente langdurig financieel gezond te krijgen.
Wat betekent dit voor de stad?
De veranderingen zullen merkbaar zijn. Eerst kijken we wat we aan de uitgavenkant kunnen doen. Het kan zijn dat we een voorziening schrappen. Onderhoud uitstellen. Of meer inzet vragen van de inwoners, we zijn immers een stad voor en door Culemborgers. Het kan ook zijn dat we een grotere financiële bijdrage van de inwoners vragen (ozb, parkeergelden, etc.). Als dat zo is, zorgen we dat mensen met een laag inkomen hier geen last van krijgen. Er valt nu nog niks te zeggen over de veranderingen. Op dit moment onderzoeken we alle, en dan ook echt álle mogelijkheden. Daar maken we samen met de raad keuzes in. Vóór de zomer is duidelijk welke maatregelen te verwachten zijn.
Participatie
Veel ombuigingen zijn ingewikkeld en abstract. Het is bepaald geen lijstje dat je kunt afvinken wel/niet doen; er is veel achtergrondinformatie nodig. Daarom kijkt eerst de raad naar mogelijkheden, als vertegenwoordiger van de stad. Bij de mogelijkheden kijken we ook naar de voorstellen die inwoners vier jaar geleden hebben gedaan. Er is toen een uitgebreid gesprek met de stad geweest over mogelijke bezuinigingen. De uitkomsten zijn nuttig en die nemen we mee in het huidige denkproces. Als in hoofdlijnen duidelijk is hoe we kunnen ombuigen, vragen we inwoners om mee te denken over de invulling. Dat zal na de zomer zijn.
Langdurig proces
De veranderingen zijn niet van de ene op de andere dag doorgevoerd. Onze spaarrekening is ook niet ineens gevuld. Met een structureel andere aanpak zorgen we dat onze gemeente financieel gezond is en blijft. We spreken van ombuigingen en niet van bezuinigingen, omdat het niet alleen over dit laatste gaat. We moeten processen anders inrichten, projecten integreren, partners in de stad integraal bevragen en andere wijzigingen doorvoeren. En echt niet alleen ‘met de kaasschaaf’ alles een stukje goedkoper maken. Zijn de ombuigingen noodzakelijk? Ja. Is dit erg? Nee. Culemborg heeft een sterke basis en die blijft. We moeten alleen scherpere keuzes maken. Stabiel vooruit dus.
Afwegingskader
Raad en college hechten er belang aan om samenhangende keuzes te maken en te behouden wat waardevol is. Om de keuzes goed te kunnen afwegen, worden de ombuigingsmogelijkheden in detail uitgewerkt en tegen het ‘afwegingskader’ (raadsbesluit 18 april) aangehouden. In het afwegingskader zijn de volgende leidende principes opgenomen:
- Vrijstad
Culemborg blijft de vrijstad waar mensen van verschillende achtergronden welkom zijn en blijven. - Levendig
Culemborg blijft een levendige stad, iedereen kan meedoen. We zetten in op leefbaarheid. Daarbij past dat Culemborgers elkaar ontmoeten in voorzieningen die zoveel mogelijk multifunctioneel worden gebruikt. - Ondersteunend
Culemborg blijft een zorgzame stad waarin we omkijken naar elkaar. Onze jeugd groeit kansrijk en veilig op. We staan als gemeente naast onze inwoners, gaan uit van zelfredzaamheid en samenredzaamheid. We ondersteunen de meest kwetsbare inwoners. - Toekomstbestendig
Culemborg neemt de noodzakelijke maatregelen om ervoor te zorgen dat de stad klaar is voor de toekomst. Dat kunnen bijvoorbeeld maatregelen zijn om klimaatbestendig te zijn, voldoende woonruimte te hebben en passende onderwijshuisvesting. Maar ook maatregelen om een duurzaam financieel gezonde gemeente te zijn.
Contact
Vragen over het proces van ombuigingen kunt u mailen naar ombuigingen@culemborg.nl.
Planning
2023
Vorig jaar kondigden we voor het eerst aan dat we keuzes moeten maken. Daarna is gewerkt aan een sluitende begroting voor 2024, die de raad in september heeft goedgekeurd. Vervolgens hebben alle afdelingen van de gemeente álle opties in kaart gebracht om te kunnen sturen op geld (oktober-januari). Eigenlijk hebben we van alle activiteiten gekeken of hierop bezuinigd kan worden. Dit betekent absoluut niet dat we dit ook gaan doen. We maken eerst een afwegingskader van wat we belangrijk vinden: welke stad willen we zijn en waarop mag dan juist niet worden bezuinigd? We spreken van ombuigingen, omdat het niet alleen om bezuinigingen gaat. Soms kan een proces efficiënter, soms kunnen inkomsten omhoog, soms kan er inderdaad bezuinigd worden. Alle maatregelen tezamen moeten ertoe leiden dat we geld vrijmaken om onderhoud te plegen én nieuwe projecten te kunnen doen. Dit gaat om miljoenen euro’s.
Januari 2024
Beeldvormende raad over de financiële conditie van de gemeente en een schets van het proces: hoe komen we tot de ombuigingen?
Februari
Eerste inhoudelijke en interactieve bespreking met de raad over de mogelijke ombuigingen, opgaven en voornemens.
Maart
Verdere uitwerking van het afwegingskader. Dit afwegingskader is een hulpmiddel voor de raad om keuzes te kunnen maken.
(Financiële) uitwerking van een aantal ombuigingsmogelijkheden.
April
18 april - Afwegingskader in de raad: het college stelt een afwegingskader voor aan de raad waaraan de mogelijke keuzes worden getoetst.
25 april - Beeldvormende bijeenkomst met de raad over de inventarisatie van de mogelijkheden tot ombuigingen. De inventarisatie (lijsten A en B) is te vinden bij de raadsinformatie op: Culemborg.bestuurlijkeinformatie.nl.
Mei/Juni
Uitwerking van de ombuigingsmogelijkheden.
Opstellen van de kadernota 2025, waarin de eerste ombuigingen zichtbaar zijn.
Juli
Vaststellen kadernota 2025.
2e helft 2024
Na de zomer krijgen de ombuigingen voor de langere termijn vorm. Dat is ook het moment om in gesprek te gaan met inwoners en organisaties over verschillende keuzes.
Begrippenlijst
Accres
Gemeenten hebben verschillende inkomstenbronnen om de uitgaven voor hun taken te financieren. Een hele belangrijke bron is het gemeentefonds. De hoogte van het bedrag dat de gemeente krijgt uit het gemeentefonds is gekoppeld aan de rijksuitgaven. De jaarlijkse toe- en afname van het bedrag dat een gemeente uit het gemeentefonds krijgt, wordt het accres genoemd.
Algemene dekkingsmiddelen
Inkomsten van een gemeente waarvoor geen bestedingsdoel is bepaald. Een gemeente kan de algemene dekkingsmiddelen dus vrij besteden. Dit geldt niet voor specifieke dekkingsmiddelen.
Algemene reserve
Het vrij besteedbare eigen vermogen van de gemeente. Dit vormt een buffer voor financiële tegenvallers. Naast de algemene reserve zijn er ook bestemmingsreserves. Dat zijn reserves waaraan de gemeenteraad al een bestemming heeft gegeven.
Begroting
De gemeente krijgt veel geld binnen en moet ook veel betalen. Daarom maken we elk najaar een overzicht van alle uitgaven en inkomsten die we het volgende jaar denken te hebben. Dat is de begroting. In de begroting staat wat we willen bereiken, hoe we dat willen doen en wat het kost.
Baten
Winst, voordeel, iets dat helpt.
BBV
Het Besluit Begroting en Verantwoording gemeenten (BBV) beschrijft de regels waaraan onder andere de begroting van een gemeente moet voldoen. Kijk ook op wetten.nl.
Bedrijfsvoering
Bestuur, directie, leiding, manier waarop processen in een organisatie gaan.
Beleid
Aanpak, afspraken, doelen voor, ideeën voor, manier waarop je iets regelt en leidt, regels.
Exploitatielasten
Alle jaarlijkse kosten van kapitaalgoederen die terug te vinden zijn op de begroting. Daarbij gaat het om afschrijvingen, rentekosten, onderhoudskosten, kosten om risico's te dekken en overheadkosten.
Fiscaal
Betreft de belasting.
Gemeenschappelijke regelingen
Een samenwerkingsverband tussen overheidsorganisaties dat op grond van de Wet Gemeenschappelijke Regelingen is opgericht. Voorbeelden zijn Werkzaak, Avri en BWB.
Gemeentefonds
Een hele belangrijke inkomstenbron is het gemeentefonds. Dit is geld dat gemeenten krijgen van de Rijksoverheid. Hiermee betalen gemeenten een deel van hun uitgaven. Gemeenten bepalen zelf waaraan ze dit geld besteden. Zij moeten dit wel uitleggen aan de gemeenteraad. Hoeveel geld gemeenten uit het gemeentefonds krijgen, hangt af van hun kenmerken en belastingcapaciteit. De verwachting is dat gemeenten vanaf 2026 veel minder geld krijgen van de Rijksoverheid.
Jaarstukken
Een (korte en bondige) terugblik op het afgelopen jaar. In de begroting heeft de gemeente aangegeven wat ze gaat doen. In de jaarstukken vertelt de gemeente wat ze wel en niet heeft gedaan. De jaarstukken bestaan uit een Jaarverslag (vooral programma’s en paragrafen) en de Jaarrekening (cijfers).
Kapitaalgoederen
Spullen die de gemeente nodig heeft om de diensten en goederen die zij levert aan inwoners, te kunnen produceren. Daarbij gaat het om grotere zaken zoals wegen, riolering, water, groen en gebouwen.
Kadernota
In de kadernota staat welke plannen er de komende jaren zijn en hoe die worden betaald.
Lasten
Kosten, uitgaven.
Lokale heffingen
Lokale heffingen zijn een soort gemeentelijke belasting. Voorbeelden van heffingen zijn de rioolheffing of de afvalstoffenheffing. Het geld dat gemeenten met heffingen ophalen, moeten ze gebruiken om de kosten te dekken van datgene waarvoor ze in rekening worden gebracht. Dus: afvalstoffenheffing moet worden gebruikt om de vuilnisophaal goed te regelen. Dit is anders dan bij de algemene belastingen, zoals parkeerbelasting of onroerendezaakbelasting, die de gemeente breed kan inzetten. Heffingen worden ook wel rechten, tarieven of leges genoemd.
Meicirculaire
Gemeenten krijgen jaarlijks een bedrag van de overheid uit het gemeentefonds. In de meicirculaire staat om hoeveel geld het gaat en wat de verdeling is.
Najaarsnota
Aanpassing van financiële plannen uit de begroting van dit jaar.
Overheadkosten
Alle kosten die samenhangen met de sturing en ondersteuning door medewerkers.
P&C (= planning & control)
De jaarlijks terugkerende werkzaamheden die samenhangen met het opstellen, bespreken, bewaken, verifiëren van budgetten. De perspectiefnota, begroting, voortgangsrapportages en de jaarrekening zijn onderdeel van deze cyclus.
Specifieke dekkingsmiddelen
Specifieke dekkingsmiddelen zijn inkomsten voor de gemeente die met een bepaald programma samenhangen. Daaronder vallen bijvoorbeeld inkomsten van het Rijk met een bepaald bestedingsdoel, de riool- en afvalstoffenheffing en opbrengsten voor het verstrekken van paspoorten.
Treasury
Alle activiteiten van de gemeente die gaan over beheer van het geld, financiering, beleggingen, dividenten etc.
Voorjaarsnota
Wat gaan we het komende jaar doen? En wat gaat dat kosten? Het college vertelt dat in de voorjaarsnota. De gemeenteraad neemt een besluit over deze plannen. Daarna werkt het college de plannen uit in de begroting.